شهرستان شیروان از شهرستان‌های استان خراسان شمالی است.
جغرافیا
کوهستانی در شهرستان شیروان و نزدیکی مرز ترکمنستان
روستایی در شهرستان شیروان
با وسعت ۳۷۸۹ کیلومتر مربع که از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب به شهرستان اسفراین از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به بجنورد محدود می‌شود.
مرکز آن شهر شیروان است و لوجلی شهری است در شمال این شهرستان. شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی است که در درهٔ رود مرزی اترک ما بین کوههای کپه‌داغ و آلاداغ جای گرفته‌است. شیروان دارای آب و هوای نسبتاً سرد در زمستان و گرم و معتدل در تابستان می‌باشد. این شهرستان در سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۶۴ هزار نفر جمعیت داشته‌است. از افراد مشهور آن می‌توان از عبدالرضا رحمانی فضلی و حسین آفریده نام برد.۱
تقسیمات کشوری
شهرستان شیروان به سه بخش ( ۱-بخش مرکزی ۲-بخش سرحد ۳-بخش قوشخانه ) تقسیم می شود.
بخش مرکزی (به مرکزیت شیروان)
دهستان حومه
دهستان قلعه بیگ
دهستان زوارم
دهستان سیوکانلو
دهستان گلیان
دهستان قلجق
بخش سرحد(به مرکزیت لوجلی)
دهستان تکمران
دهستان جیرستان
بخش قوشخانه(به مرکزیت ینگه قلعه)
همچنین شهرستان شیروان دارای چهار شهر ۱-شیروان و ۲-لوجلی و ۳-زیارت و ۴-قوشخانه می باشد.
پیشینه
در ایران معمولاً شهرهاو آبادی‌های قدیم را به پهلوانان و شهریاران نسبت می‌دهند، مثلاً بجنورد را به بیژن و شیروان را به انوشیروان نسبت می‌دهند. نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامن شمالی شیرکوه مشاهده می‌شود.
همچنین نام شیروان منسوب به شیربانانی بوده که در قرون گذشته در جنگل‌های منطقه شیروان به شکار و نگهداری شیر اشتغال داشته‌اند.
شیروان روزگاری پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی معتقد است اولین امپراتوری مقتدر پارتها (یوئه چرمی) به نام کوشانیان در شیروان به وجود آمده‌است. ایزدو خاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافی دانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در درّه رود اترک شیروان ذکر کرده‌اند.
شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود گورهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد. شهرهای خراسان، از جمله شیروان، بین سالهای ۳۱ و ۳۲ هـ. ق، در روزگار خلافت عثمان، به دست مسلمانان افتاد. در زمان حکومت طاهریان، صفاریان و سامانیان، شیروان یکی‌از آبادی‌های پرجمعیت و آباد بوده‌است. سلطان محمود غزنوی در بازگشت از هندوستان از مسیر راه مشهد طَرَقی - شیروان، یک شبانه روز در روستاهای دهستان گلیان شیروان، اردو زده است؛ به طوری که این محل را تخت سلطان محمود نیز می‌نامند. مغولان در ۶۱۸ هـ. ق، شهرهای خراسان، از جمله شیروان را گشودند و به کشتار و چپاول پرداختند. شیروان در ۸۷۴ هـ. ق، به دست تیمور لنگ افتاد. هم اکنون مقبره‌ای نیز منسوب به تیمور لنگ، واقع در روستای زیارت وجود دارد. شیروان در زمان صفویه از اعتبار و اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد و در زمان شاه عباس بزرگ، کردان جنگجو به این ناحیه کوچ کردند. شاه عباس صفوی چند بار، از جمله در ۱۰۰۷ هـ. ق، به خراسان که مورد تاخت و تاز مردمان گوناگون بود و هم چنین به شیروان، مرکز حکومت ایلخانی سفر کرده‌است. نادرشاه افشار در ۲۴ شوال ۱۱۴۸ هـ. ق، به پادشاهی رسید و رضاقلی میرزا، پسرش را فرمانروای خراسان، از جمله شیروان کرد.
شیروان یکی از شهرهای مهم نادر شاه افشار به حساب آمده‌است. در ۱۲۱۰ هـ. ق، آقا محمد خان قاجار هنگام رفتن به مشهد، از شیروان گذشت و امیر گونه خان، حاکم شیروان نسبت به وی اعلام وفاداری کرد. در روزگار محمد شاه قاجار، شیروان یکی از نواحی مهم درگیری‌های حاکمان محلی، از جمله حاکمان قوچان و بجنورد بود. ناصرالدین شاه قاجار، دو بار در سالهای ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ. ق، به خراسان سفر و از شیروان نیز دیدن کرد.
زبان بومی قدیمی منطقه شیروانی فارسی با گویش تاتی بوده‌است. این زبان امروزه هنوز در بسیاری از روستاهای پیرامون شیروان به ویژه در روستاهای برزل‌آباد و برزلی و دهستان گلیان رواج دارد.
در بعضی از قباله‌ها و اسناد قدیمی بجنورد، مانه و سملقان و حتی اسفراین را از توابع جلیان (گلیان) شیروان عنوان کرده‌اند (مطلع الشمس).۲
قومیت، فرهنگ و آثار تاریخی
ترکیب قومیتی شیروان شامل کرمانج‌ها، ترک زبانان و تات‌ها (فارسی دری) می‌باشد.نیازمند منبع کردها بصورت گسترده برای نگه داشتن سرحدات شمال شرقی ایران به کمک شاه عباس اول به این منطقه مهاجرت نمودند که شرح مفصل این کوچ تاریخی توسط محقق شیروانی (کلیم‌الله توحدی) بنام حرکت تاریخی کرد به خراسان در شش جلد نوشته شده است. شیروان خاستگاه غنی فلکلور و موسیقی کردی می‌باشد.
چهارطاقی تیموری
تپه ارگ باستانی متعلق به دوران ساسانیان
غارهای دستکند هنامه از اولین نمونه‌های خانه‌های انسانهای اولیه
گمرک تپه برزل اباد تا روستاهای قوچان بزرگ تات
قلعه سارار (اسرار) مشهدطرقی (۱۸ کیلومتری جنوب غرب شیروان)
مکان‌های زیارتی و تفریحی
بهشت گمشده (روستای گرماب)
امامزاده حمزه رضا
امام زاده محمدرضا مشهد طرقی
کوهستان پارک شیرکوه
ییلاق گلیان
آبشار استرخی
منطقه حفاظت شده گلول وسرانی
زوارم
سدهای بارزو و شورک
کوه شاهجهان از رشته کوه آلاداغ
کوه کپه داغ
چلو
ییلاق اوغاز
غار کافر قلعه
غار پوستین دوز
کوههای آلخاص (واقع در مرز ترکمنستان)
ترناو (چشمه‌ای دائمی با آب بسیار گوارا
تپه کمرک
تپه برزل‌آباد (تات)
ورزشهای محبوب شیروان
کشتی چوخه: کشتی برای ایرانیان نه یک مبارزه برای غلبه بلکه تلاش و ورزش بدنی بوده که همراه با شهامت و شجاعت بوده است ونام پهلوان برای مردم ارزش فرهنگی ممتازی داشته است. نام این کشتی قبلا کشنی کردی بوده که در فصل‌هایی بخصوص زمستان و بهار و مراسماتی خاص از جمله عروسی انجام میشده و در چند دهه اخیر به لحاظ لباس چوخا که هنگام کشتی به تن می‌کنند به مرور نام آن به کشتی چوخه تغییر پیدا کرده است. مسابقات این ورزش در سال ۱۳۴۲ برای اولین بار با حمایت “منوچهر لطیف” در شهر شیروان برگزار شد. همچنین عیسی خان پهلوان اوغازعلی اکبر پهلوان بوده‌اند.
کوهنوردی و صخره نوردی: رضا پیل پا عضو تیم ۵ نفره صخره نوردی ایران از شیروان
والیبال: تیم قند شیروان که در سالهای ۸۱ و ۸۲ در لیگ برتر والیبال کشور حضور داشت و به عنوان بهترین تیم شهرستانی انتخاب شد. این تیم به خاطر مشکلات مالی منحل شد.
علی شفیعی بازیکن آینده دار و پدیده رقابت های لیگ برتر 93 والیبال ایران که در لیست 25 نفره لیگ جهانی 2015 تیم ملی والیبال قرار دارد. او هم اکنون در تیم نوین کشاورز تهران توپ می زند و سابقه پوشیدن لباس تیم کاله آمل را نیز دارد.
ورزشهای رزمی
جودو و کوراش: ایوب حسنی قهرمان کوراش آسیا و جهان
هندبال: هانی زمانی ملی پوش تیم ملی هندبال ایران و اولین لژیونر هندبال ایرانی
کشتی: علی خالق زاده کشتی‌گیر تیم کشتی راه آهن مشهد و عضو سابق تیم ملی کشتی آزاد ایران
هاکی: مرضیه پهلوانی بازیکن پیشین تیم ملی و سرمربی کنونی تیم ملی هاکی زنان ایران
غذاهای محلی شیروان
قتلمه، چلپه، اگنجه، شیرمال، ساج نونه، فطیر، قاق، چریش لی فطیر، جزلق لی فطیر، کلوچه برنجی، چزمه، قوتاب (قطاب)، یخنه پلو، آبگوشت، سمسمه، دیمه دنی، قیش، کچه (کاچی)، نون قاتق، پی او، درشوگرم، آش رشته، یارمه، مسدوه، شیره داغ، تلخان، آش قلیه
دفکلی خوشمزه
دانشگاه‌های شیروان
مجتمع آموزش عالی شیروان
دانشکده پرستاری شیروان
مرکز علمی کاربردی شهرستان شیروان
دانشگاه آزاد شیروان
دانشکده فنی پروفسور حسابی
دانشگاه پیام نور
آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما
دانشگاه غیر انتفاعی علم و ادب نوین شیروان
جغرافیا
کوهستانی در شهرستان شیروان و نزدیکی مرز ترکمنستان
روستایی در شهرستان شیروان
با وسعت ۳۷۸۹ کیلومتر مربع که از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب به شهرستان اسفراین از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به بجنورد محدود می‌شود.
مرکز آن شهر شیروان است و لوجلی شهری است در شمال این شهرستان. شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی است که در درهٔ رود مرزی اترک ما بین کوههای کپه‌داغ و آلاداغ جای گرفته‌است. شیروان دارای آب و هوای نسبتاً سرد در زمستان و گرم و معتدل در تابستان می‌باشد. این شهرستان در سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۶۴ هزار نفر جمعیت داشته‌است. از افراد مشهور آن می‌توان از عبدالرضا رحمانی فضلی و حسین آفریده نام برد.۱
تقسیمات کشوری
شهرستان شیروان به سه بخش ( ۱-بخش مرکزی ۲-بخش سرحد ۳-بخش قوشخانه ) تقسیم می شود.
بخش مرکزی (به مرکزیت شیروان)
دهستان حومه
دهستان قلعه بیگ
دهستان زوارم
دهستان سیوکانلو
دهستان گلیان
دهستان قلجق
بخش سرحد(به مرکزیت لوجلی)
دهستان تکمران
دهستان جیرستان
بخش قوشخانه(به مرکزیت ینگه قلعه)
همچنین شهرستان شیروان دارای چهار شهر ۱-شیروان و ۲-لوجلی و ۳-زیارت و ۴-قوشخانه می باشد.
پیشینه
در ایران معمولاً شهرهاو آبادی‌های قدیم را به پهلوانان و شهریاران نسبت می‌دهند، مثلاً بجنورد را به بیژن و شیروان را به انوشیروان نسبت می‌دهند. نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامن شمالی شیرکوه مشاهده می‌شود.
همچنین نام شیروان منسوب به شیربانانی بوده که در قرون گذشته در جنگل‌های منطقه شیروان به شکار و نگهداری شیر اشتغال داشته‌اند.
شیروان روزگاری پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی معتقد است اولین امپراتوری مقتدر پارتها (یوئه چرمی) به نام کوشانیان در شیروان به وجود آمده‌است. ایزدو خاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافی دانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در درّه رود اترک شیروان ذکر کرده‌اند.
شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود گورهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد. شهرهای خراسان، از جمله شیروان، بین سالهای ۳۱ و ۳۲ هـ. ق، در روزگار خلافت عثمان، به دست مسلمانان افتاد. در زمان حکومت طاهریان، صفاریان و سامانیان، شیروان یکی‌از آبادی‌های پرجمعیت و آباد بوده‌است. سلطان محمود غزنوی در بازگشت از هندوستان از مسیر راه مشهد طَرَقی - شیروان، یک شبانه روز در روستاهای دهستان گلیان شیروان، اردو زده است؛ به طوری که این محل را تخت سلطان محمود نیز می‌نامند. مغولان در ۶۱۸ هـ. ق، شهرهای خراسان، از جمله شیروان را گشودند و به کشتار و چپاول پرداختند. شیروان در ۸۷۴ هـ. ق، به دست تیمور لنگ افتاد. هم اکنون مقبره‌ای نیز منسوب به تیمور لنگ، واقع در روستای زیارت وجود دارد. شیروان در زمان صفویه از اعتبار و اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد و در زمان شاه عباس بزرگ، کردان جنگجو به این ناحیه کوچ کردند. شاه عباس صفوی چند بار، از جمله در ۱۰۰۷ هـ. ق، به خراسان که مورد تاخت و تاز مردمان گوناگون بود و هم چنین به شیروان، مرکز حکومت ایلخانی سفر کرده‌است. نادرشاه افشار در ۲۴ شوال ۱۱۴۸ هـ. ق، به پادشاهی رسید و رضاقلی میرزا، پسرش را فرمانروای خراسان، از جمله شیروان کرد.
شیروان یکی از شهرهای مهم نادر شاه افشار به حساب آمده‌است. در ۱۲۱۰ هـ. ق، آقا محمد خان قاجار هنگام رفتن به مشهد، از شیروان گذشت و امیر گونه خان، حاکم شیروان نسبت به وی اعلام وفاداری کرد. در روزگار محمد شاه قاجار، شیروان یکی از نواحی مهم درگیری‌های حاکمان محلی، از جمله حاکمان قوچان و بجنورد بود. ناصرالدین شاه قاجار، دو بار در سالهای ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ. ق، به خراسان سفر و از شیروان نیز دیدن کرد.
زبان بومی قدیمی منطقه شیروانی فارسی با گویش تاتی بوده‌است. این زبان امروزه هنوز در بسیاری از روستاهای پیرامون شیروان به ویژه در روستاهای برزل‌آباد و برزلی و دهستان گلیان رواج دارد.